به گزارش برداشت روز، ریشه حوزه‌های علمیه در ایران به دوران میانه اسلامی بازمی‌گردد، اما تأسیس رسمی حوزه قم بر پایه تأسیسات آیت‌الله حائری یزدی در اوایل سده بیستم میلادی صورت گرفت. در دوره‌های صفویه و قاجار نیز مدارس دینی مهمی در اصفهان، تهران و مشهد پایه‌گذاری شدند که سنت آموزشی هزارساله‌ای را برای طلاب امروز رقم زده است.
نظام آموزشی حوزه‌های علمیه از سطوح مقدماتی آغاز و تا خارج فقه و اصول ادامه می‌یابد. در هر مرحله، طلاب آزمون ورودی، مصاحبه علمی و تمرین پژوهشی می‌گذرانند. پس از پایان سطوح چهارگانه، دوره خارج با تمرکز بر فقه تطبیقی و اصول فقه، مجتهدان قابل‌اعتماد تربیت می‌کند. این ساختار مرحله‌ای، فرصت رشد علمی و ارتقای شایستگی طلاب را فراهم می‌آورد.
در سال‌های اخیر، پژوهش‌های حوزوی رشد چشمگیری یافته است. صدها مؤسسه تحقیقاتی زیر نظر مدیریت حوزه و چندین مرکز دانشگاهی با آن همکاری می‌کنند. این نهادها در فلسفه دین، اخلاق کاربردی، تاریخ اسلام و علوم تربیتی پروژه‌های متعددی اجرا و نتایج را در کنفرانس‌های ملی و بین‌المللی ارائه می‌کنند. این پژوهش‌ها به غنای مباحث حوزوی کمک کرده است. همچنین ده‌ها نشریه تخصصی حوزوی مقاله منتشر می‌کنند و در شبکه علمی کشور تأثیرگذارند.
طلاب علاوه بر پژوهش و آموزش، در ایجاد نشاط فرهنگی جامعه نقش فعال دارند. برگزاری مراسم سوگواری و جشن‌های مذهبی، برپایی جلسات اخلاقی در مساجد و اجرای نمایش‌های آیینی از نمونه‌های اثرگذار فعالیت‌های آنان است. در مناسبت‌هایی مانند هفته وحدت، طلاب با برگزاری نمایشگاه‌های فرهنگی و نشست‌های گفت‌وگو محور به ترویج گفت‌وگوی بین‌فرهنگی و همبستگی ملی کمک می‌کنند و پیوند میان آموزه‌های دینی و نیازهای اجتماعی را تقویت می‌کنند.
از دیگر عرصه‌های حضور طلاب، فعالیت‌های جهادی و خدمات اجتماعی است. در قالب گروه‌های جهادی و قرارگاه‌های خدمت، طلاب در مناطق محروم به ساخت یا تعمیر مدارس، ارائه خدمات مشاوره‌ای به خانواده‌ها و حمایت‌های بهداشتی مبادرت می‌کنند. این روحانیون با همکاری تشکل‌های مردم‌نهاد و نهادهای رسمی در مواقع بحران‌های طبیعی مانند سیل و زلزله، در امدادرسانی و بازسازی مناطق آسیب‌دیده مشارکت فعال دارند. این تجربه‌های میدانی شناخت عمیق‌تری از نیازهای واقعی جامعه برای طلاب فراهم می‌آورد.
وضعیت معیشت طلاب غالباً مخدوش تصویر می‌شود. شهریه‌های حوزه بسته به مقطع و استان متفاوت است و علاوه بر آن، بورس‌های تحصیلی و حمایت‌های مالی ویژه‌ای دردسترس است. بسیاری از طلاب با تدریس در مدارس دینی و مراکز آموزشی، همکاری با مؤسسات پژوهشی و فرصت‌های شغلی در سازمان‌های مرتبط با حوزه، درآمدی متناسب تأمین می‌کنند. برخی نیز با تولید محتوا در فضای مجازی، تألیف کتاب و برگزاری دوره‌های آموزشی خصوصی، منابع درآمدی مکملی ایجاد می‌کنند تا زندگی علمی و اجتماعی خود را تأمین نمایند.
بر اساس تازه‌ترین گزارش سازمان تأمین اجتماعی، بیش از ۱۰۴ هزار نفر از طلاب و روحانیون فعال کشور تحت پوشش بیمه قرار دارند. این آمار نشان می‌دهد بخش قابل توجهی از طلاب در یک چارچوب منظم شغلی و حمایتی تعریف شده‌اند. البته این رقم همه طلاب کشور را در بر نمی‌گیرد، زیرا برخی از طلاب ممکن است فاقد بیمه یا در سایر نهادهای حمایتی و پژوهشی مشغول فعالیت باشند. با احتساب این گروه‌ها، برآورد کلی از جمعیت طلاب در ایران به حدود ۱۱۰ هزار نفر می‌رسد.
در رسانه‌های رسمی مانند صداوسیما و نشریات معتبر، با تولید گزارش‌ها و مستندهایی، تصویری چندبعدی از روحانیت ارائه می‌شود که فراتر از مناسک دینی چشم‌انداز فعالیت‌های فرهنگی، آموزشی و اجتماعی طلاب را به نمایش می‌گذارد. این برنامه‌ها با معرفی نمونه‌های موفق روحانیون در تأسیس مراکز آموزشی، راه‌اندازی کتابخانه سیار و اجرای طرح‌های فرهنگی محلی، تلاش می‌کنند قشری فعال و پویا از طلاب را به جامعه نشان دهند.
در مقابل، رسانه‌های غیررسمی و آثار سینمایی و تلویزیونی هنوز در چارچوب کلیشه‌های تکراری باقی مانده‌اند و غالباً روحانیان را به نمادی صرف عبادی و سنتی تقلیل می‌دهند. با این حال، خبرگزاری حوزه در گزارشی بر لزوم کلیشه‌شکنی در بازنمایی نقش روحانیت تأکید کرده و معاونت فضای مجازی دفتر تبلیغات اسلامی حوزه قم نیز با تولید محتوای آموزشی و گفت‌وگوهای زنده مجازی، کوشیده تا تصویر واقع‌بینانه‌تری از تجارب و چالش‌های طلاب ارائه کند.
در نهایت، ارائه تصویر درست و متوازن از طلاب حوزه نیازمند تقویت تعامل میان مراکز حوزوی و رسانه‌هاست. آشنایی با ساختار رسمی آموزشی، فعالیت‌های پژوهشی و نقش‌های اجتماعی این قشر می‌تواند به برداشتن کلیشه‌های نادرست کمک کند و پذیرای گفت‌وگوی فعال و مستمر میان روحانیت و جامعه باشد.
