ذوب آهن اصفهان، یک کارخانه معمولی نیست ، یک برندملی و نتیجه کوشش جمعی ایرانیان است

به گزارش برداشت روز:  ذوب آهن اصفهان را فقط یک کارخانه نبینیم که سرمایه گذار و سهام دار دارد، فولاد تولید می کند، کارگر و بدهکار و طلبکار و مصرف کننده و راضی و ناراضی دارد؛ همه اینها را دارد اما محدود به مناسبات تولیدی نیست. احداث ذوب آهن یک اتفاق بزرگ در یک بزنگاه تاریخی بود که مسیر توسعه صنعتی ایران را هموار تر کرد. ما بدون ذوب آهن، شاید این هم نبودیم. اما ذوب آهن اصفهان چگونه به اینجا رسید؟

خواسته مشروطه خواهان ایرانی

سابقه ایرانیان در ذوب فلزات با روش های سنتی به گذشته دور می رسد اما اولین کارخانه ذوب فلزات را صنیع الدله در دوره حکومت مظفرالدین شاه قاجار وارد کرد و در منطقه داودیه تهران تاسیس کرد. سنگ آهن مورد نیاز این کارخانه از از کوهه پس قلعه و زغال سنگ آن از شمشک تامین می شد. تاسیس این کارخانه با کار شکنی قوای روس و انگلیس مواجه شد. قیمت تمام شده محصولات این کارخانه به دلیل هزینه بسیار حمل و نقل و نبود نیروی ماهر بسیار گران بود و سرانجام در مقابل واردات فولاد ارزانتر خارجی ورشکست شد. این شکست غرور نوگرایان ایرانی را جریحه دار کرد، بطوریکه داشتن ذوب و راه آهن بعدها تبدیل به یکی از اهداف اقتصادی انقلاب مشروطیت تبدیل شد

حرکت ناتمام در دوره رضا شاه

دومین تلاش جدی ایران برای احداث کارخانه ذوب آهن در ایران به دوره رضا شاه می رسد. مهدی فرخ وزیر صناعت وقت، نخستین گلنگ تاسیس یک کارخانه ذوب را در نزدیکی شهر ری تهران بر زمین زد اما بواسطه کار شکنی سایر مقامات در تامین اعتبار و امکانات لازم، قهر کرد و کار را ناتمام گذاشت. علاقه رضاشاه به همکاری با آلمانی ها او را به فکر استفاده از کمک خارجی ها در تاسیس ذوب آهن انداخت و سرانجام، در سال ۱۳۱۷ قرارداد احداث یک کارخانه ذوب آهن در نزدیکی کرج با کمپانی «دماگ کروپ» منعقد شد. بخشی از کار در حال انجام بود که جنگ جهانی دوم فرا رسید. در جریان جنگ، کشتی حامل قطعات کارخانه ذوب آهن کرج متوقف شد و احداث این کارخانه هم منتفی شد.

ذوب آهن، دستاورد جنگ سرد

در دوره پهلوی دوم تلاش ها برای احداث کارخانه به کمک خارجی ها از سر گرفته شد. ابتدا مذاکرات مفصل و وقت گیری با آلمانی ها صورت گرفت اما کشورهای بلوک غرب اجازه تاسیس کارخانه ذوب آهن در درون خاک ایران را نمی دادند. خود آمریکایی هم از ترس فشار سندیکای تولید فولاد آن کشور، علاقه ای به همکاری با ایران نداشت. البته از این بابت که کشور نفت خیزی مثل ایران از صنعت فولاد هم برخوردار باشد، نگرانی هایی داشتند.

محمدرضا پهلوی از فرصت جنگ سرد استفاده کرد و پیشنهاد تاسیس ذوب آهن در اصفهان را به روس ها داد. آنها پذیرفتند و قرارداد نهایی ذوب آهن در روز ۲۲ دیماه ۱۳۴۴ به امضای طرفین رسید. این قرار داد باعث ایجاد همکاری های جدیدی میان ایران و شوروی در زمینه احداث کارخانه ماشین سازی و خطوط انتقال گاز شد.

ظرفیت اولیه کارخانه ذوب‌آهن ایران ۶۰۰ هزار تن فولاد پیش‌بینی شده بود که ظرف سه سال بعد، مورد بهره‌برداری قرار می‌گرفت.در صبح اسفند ۱۳۴۶ آرزوی دیرینه ایرانی ها به ثمر نشست و کار خانه ذوب آهن اصفهان در میان شور وشوق مقامات ایرانی و روسی افتتاح شد.

ذوب آهن پیشگام در نوسازی صنعتی ایران

اگر برای هر کارخانه و بنگاه اقتصادی بشود نقش و وظایفی تعریف کرد، ذوب آهن اصفهان به وظایف ملی خودش عمل کرده است. توسعه خطوط راه آهن در سراسر کشور، رشد شهرسازی و حتی احداث کارخانه های فولادی بزرگ نظیر فولاد مبارکه همگی به مدد محصولات ذوب آهن اصفهان ممکن شده است. آیا به گنبد نیروگاه بوشهر نگاه کرده اید؟ به برج میلاد چطور؟ استحکام اسکلت همه آنها مدیون ذوب آهن اصفهان است.

ذوب آهن اصفهان اکنون به عنوان یک برند ملی داستانی دارد که نباید در سینه ها بماند. این داستان را باید برای نسل های جدید بازگو کرد. یک کارخانه موفق با این همه فراز و نشیب تاریخی می تواند یک جاذبه تاریخی برای گردشگران داخلی و خارجی هم باشد. حیف است که کسی به اصفهان بیاید اما ذوب آهن را نبیند!

بخشی از ترجمه گزارش انگلیسی اهمیت ذوب آهن اصفهان در توسعه صنعتی ایران مندرج در دومین شماره مجله کارخانه دار.